Türkmənçay müqaviləsi

I MADDƏ

Əlahəzrət Rusiya İmperatoru və İran Kralı Əlahəzrətləri, taxt-tac varisləri, dövlətləri və vətəndaşları arasında əbədi sülh, dostluq və tam razılığa razılıq verdilər.

II MADDƏ

Əlahəzrət Rusiya İmperatoru və İran şahı Əlahəzrət Gülüstan müqaviləsinə əsasən baş vermiş və ali tərəflər arasında uğurla başa çatan müharibə ilə bağlı artıq başa çatdırılmış qarşılıqlı öhdəlikləri qəbul edirlər. Onlar yaxın və uzaq gələcəkdə Rusiya ilə Azərbaycan arasında sülh və dostluğu təmin etmək üçün Gülüstan müqaviləsinin aşağıdakı şərtlər və müddəalarla dəyişdirilməsini zəruri hesab edirlər.

III MADDƏ

İran şahı öz adı və varisləri adından Arazın hər iki tərəfində yerləşən İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarını Rusiyanın tam tabeliyinə verir. Kral həmçinin müqavilənin bağlandığı tarixdən sonra 6 ay ərzində yuxarıda adı çəkilən xanlıqların hakimiyyəti ilə bağlı bütün arxivləri və ictimai sənədləri Rusiya hakimiyyət orqanlarına təqdim etməyi öhdəsinə götürəcək.

IV MADDƏ

Tərəflər sərhəd xəttini aşağıdakı kimi müəyyən etdilər: Türk torpaqlarının kənarında yerləşən Ağrı zirvəsindən kənara ən yaxın düz xətt – həmin dağların zirvələri – Aşağı Qarasunun yuxarı hissəsinə qədər Araratın cənub hissəsində – çayın axını boyunca Şərur yaxınlığında Araz çayının qovşağına qədər – Araz yatağı boyunca Arazın dibi boyu – Abbasqast qalasına qədər -33, Abbasqast qalasına qədər. fut) Arazın sağ sahilində qalanın istehkamı ətrafında bütün istiqamətlərdə eni dairə (adlı ərazi Rusiya ərazisi olacaq və onun dəqiq kvadratı bu gündən etibarən iki ay ərzində müəyyən ediləcək) – dairənin Arazın şərq sahilinə qovuşan hissəsi – Yeddibulaq körpüsü çayının yatağı boyunca (Arazın yatağı boyu 21 verst- Bolqarçanın 21 verstində) İranın aran ərazisi olacaq. Adınabazar və Sarıqamış çaylarının qovşağından aşağı – Bolqarçayın sol sahili ilə yuxarı Adinabazar və Sarıqamışın kəsişməsinə qədər Şərqi Adınabazarın sağ sahili ilə – Cıkoir dağının zirvəsinə qədər (orada Xəzər dənizinə axan bütün çaylar Rusiyaya, bu istiqamətdə axan sular isə İrana aiddir). Burada iki dövlət arasında sərhəd dağların zirvələri ilə müəyyən edilir. Dağların Xəzər dənizinə doğru enməsi Rusiyaya, qalan enmə dağları İrana məxsusdur. Cikoir zirvəsindən Talışı Ərş bölgəsindən ayıran dağlar boyunca sərhəd xətti Qəmərkühüm zirvəsinə qədər uzanır. Axını ikiyə ayıran dağların zirvəsi, Adınabazarın yuxarı axını ilə yuxarıda təsvir edilən Çikoir zirvəsi arasındakı ərazi kimi sərhəd xətti boyunca davam edir. Çayların axını ilə bağlı yuxarıda göstərilən qaydalara riayət etməklə, Qəmərkühum zirvəsindən Zuvand və Ərşi ayıran dağ silsiləsi boyunca sərhəd xətti Velgic rayonunun sərhədlərinə qədər uzanır. Sözügedən dağın zirvəsi ilə üzbəüz olan hissəsi istisna olmaqla, Zuvand rayonu Rusiyaya birləşir. Çayların axını ilə bağlı yuxarıda göstərilən qaydalara riayət etməklə, sərhəd xətti yenə də belə davam edir: Velgic rayonunun sərhədindən Astara çayının şimal mənbəyinə Kloputanin zirvəsi və Velgic rayonunda baş dağ silsiləsi çayın yatağı ilə Xəzər dənizinə tökülənə qədər.

V MADDƏ

Bu məqalə ilə İranın Kralı Əlahəzrət Rusiya İmperatoruna səmimi dostluğunu bildirir və öz varisləri və atılan İranın varisləri adından təntənəli şəkildə etiraf edir ki, yuxarıda qeyd olunan sərhədlər arasında, Qafqazla Xəzər dənizi arasında yerləşən bütün torpaqlar və adalar, o cümlədən Rusiya Federasiyasının ərazisində yaşayan bütün rus xalqları və ərazilərində yaşayan digər mülklərdir. İmperiya.

VI MADDƏ

Bu iki dövlət arasında gedən müharibə zamanı Rusiyanın dəymiş ziyanı, qurbanları və itkilərini müdafiə etmək üçün İran şahının əzəməti yuxarıda qeyd olunanların pul məbləği ilə ödənilməsini öz üzərinə götürür. Müqavilənin hər iki ali tərəfi on kurur tümən raije və ya 20 milyon gümüş sikkə məbləğinə razılaşırlar. Vaxt, ödəniş üsulu və zəmanət bu müqaviləyə qanuni olaraq əlavə edilən xüsusi müqavilə ilə müəyyən edilir.

MADDƏ VII

İran şahı Əlahəzrət öz oğluna – Əlahəzrət şahzadə Abbas Mirzənin İranın varisi olduğunu bəyan etmək, dostluğunu sübut etmək və irs hökmranlığının təsdiqinə kömək etmək üçün ona bəxş edən kimi Rusiya İmperatoru Əlahəzrət İranın varisini Abbas Mirzənin şəxsiyyəti kimi tanımağı, onu isə atılandan sonra isə onu qanuni dövlət kimi tanımağı öhdəsinə götürür.

VIII MADDƏ

Rusiya ticarət gəmiləri hələ də Xəzər dənizində və onun sahillərində sərbəst üzmək, habelə onlara yaxınlaşmaq hüququnu qoruyub saxlayır. Gəminin qəzaya uğraması halında İran onlara kömək edəcəkdir. İranın ticarət gəmiləri də Xəzər dənizində üzmək və Rusiya sahillərinə yaxınlaşmaq hüququna malikdir və gəminin qəzaya uğraması halında Rusiya İrana hər cür köməklik göstərəcək. İctimai gəmilərə gəlincə, əvvəllər qeyd edildiyi kimi, onların yalnız Rusiya bayrağı altında üzmək hüququ var. Onlar əvvəlki müstəsna hüququ qoruyub saxlayırlar və Xəzərdə Rusiyadan başqa heç bir ölkənin ictimai gəmiləri ola bilməz.

IX MADDƏ

Yenidən qurulmuş sülh və dostluğu qoruyub saxlamaq üçün böyük arzularla Rusiya İmperatorunun əzəməti və İran şahının əlahəzrətləri, müvəqqəti ezamiyyətlər və ya daimi məskunlaşma üçün göndərilən ali sarayların (hökumətlərin) səfirlərini, nazirləri və digər səlahiyyətli şəxsləri qarşılıqlı olaraq qəbul etməyə razılaşdılar, tərəflərin ayrı-ayrılıqda şərəf və ləyaqətlərini hörmətlə qəbul etdilər. onları və yerli ənənələri əlaqələndirmək layiqdir. Lazımi ölçü xüsusi protokolla müəyyən edilir.

MADDƏ X

Əlahəzrət Rusiya İmperatoru iki dövlət arasında ticarətin bərpasını və genişləndirilməsini sülhün əsas müsbət nəticəsi hesab edirdi. Onlar ticarətə nəzarət və vətəndaşların təhlükəsizliyi ilə bağlı bütün əmrləri yerinə yetirməyə və yuxarıda qeyd olunanların hamısını nümayəndələr tərəfindən imzalanmış və ona əlavə edilmiş müqavilənin eyni səlahiyyətinə malik olan Akt şəklində təqdim etməyə qarşılıqlı razılaşırlar. İran şahının əzəməti Rusiyaya ticarət üçün əlverişli olan istənilən yerə konsul və ticarət agentləri təyin etmək hüququ verir. O, həmçinin hər biri 10 nəfərdən ibarət olan konsulları və agentləri öz şöhrətlərindən və prioritetlərindən istifadə edə bilmələri üçün qorumağı öhdəsinə götürür. Rusiya imperatorunun əzəməti də öz növbəsində İran kralının əzəmətinin konsullarına və ya agentlərinə də eyni münasibəti göstərməyə söz verir. İran hökumətinin Rusiya konsulları və ya agentləri ilə ciddi şikayətləri olarsa, Rusiya naziri (səfiri) və ya onun şah sarayının yanında səlahiyyətli köməkçisi, yaxud onların bilavasitə vəzifəli şəxsi öz qərarı ilə təşəbbüskarı vəzifəsindən azad edə və ya müvəqqəti olaraq başqası ilə əvəz edə bilər.

XI MADDƏ

Qarşılıqlı olaraq vətəndaşların bütün tələbləri və müharibə nəticəsində pozulmuş digər işlər ədalətli şəkildə bərpa olunmalı və müalicə başa çatdıqdan sonra həll edilməlidir. Müqavilə üzrə vətəndaşların bu və ya hökumət qarşısında öhdəlikləri qarşılıqlı surətdə dərhal və tam şəkildə təmin edilir.

XII MADDƏ

Vətəndaşlarının mənafeyi üçün ali tərəflər qarşılıqlı razılığa gəlirlər: Arazın hər iki tərəfində daşınmaz əmlakı olanlara onun satılması və ya dəyişdirilməsi üçün üç il müddət verilir. Rusiya İmperatoru Əlahəzrət İrəvan xanlığının keçmiş rəisi Hüseyn xana, onun qardaşı Həsən xana və Naxçıvanın keçmiş hakimi Kərim xana istisna verir.

XIII MADDƏ

Əvvəlki və sonrakı müharibələr zamanı götürülmüş hərbi girovlar və istənilən vaxt alınan mülki girovlar dörd ay müddətində qarşılıqlı olaraq azad edilməlidir. Onlar ərzaq və digər ehtiyaclarla təmin edilərək Abbasabada – qəbul və növbəti yaşayış yerinə göndərilmək üçün hər iki dövlət tərəfindən təyin edilmiş komissarlara çatdırılma məntəqəsinə göndərilməlidir. Razılaşdırılmış ali tərəflər Rusiya və İranın bütün hərbi girovlarına və mülki girovlarına qarşı da eyni münasibəti tətbiq edəcəklər ki, onların böyük məsafələr və ya başqa səbəblər nəticəsində qeyd olunan müddət ərzində çatdırılması mümkün deyil. Dövlətlərin hər biri yuxarıda qeyd olunanları istənilən vaxt tələb etməkdə qeyri-məhdud hüquqa malikdir və aşkar edildikdə və ya tələb olunduqda onları çatdırmağı öhdəsinə götürür.

XIV MADDƏ

Razılaşdırılmış ali tərəflərdən heç biri müharibədən əvvəl və sonrakı müharibə zamanı qarşı tərəfə keçmiş fərarilərin və ya satqınların çatdırılmasını tələb etməməlidir. Həmin qaçqınlarla onların həmyerliləri və ya onun rəhbərliyi altında olanlar arasında pis niyyətli münasibətlərin mənfi nəticələrinin qarşısını almaq üçün İran hökuməti indi və gələcəkdə Rusiya hökuməti tərəfindən siyahıya alınmış insanların Araz və Çara çayları, Urmiya gölü, Cakatu və Qızıl Üzən çaylarının kənarındakı ərazilərində məskunlaşmasını qadağan etməyi öhdəsinə götürür. Rusiya İmperatoru Əlahəzrət Qarabağ və Naxçıvan xanlıqlarının ərazilərində, eləcə də İrəvan xanlığının Arazın sağ sahilində yerləşən hissəsində iranlı qaçqınların məskunlaşmasının qarşısını almağa söz verir. Amma aydındır ki, bu termin rəsmi rütbəli və ya hər hansı bir ləyaqət sahibi olanlara: xan, bəy, din rəhbərləri və ya mollalara şamil edilir ki, bu da şəxsi nümunəsi, məsləhəti və gizli əlaqələri ilə keçmiş həmvətənlərinə və ya tabeliyində olanlara mənfi təsir göstərə bilər. Hər iki dövlətin əhalisinə gəlincə, razılaşdırılmış ali partiyalar qərara aldılar ki, hər iki ölkənin bir ərazidən digər əraziyə köçən və ya keçəcək vətəndaşları hökumətin icazəsi ilə istənilən yerdə məskunlaşa bilərlər.

XV MADDƏ

Əlahəzrət Padşah bu müqavilə ilə ölkəsində sabitliyin yenidən bərqərar olması və öz vətəndaşlarını daha çox zərər verə biləcək hər şeydən uzaqlaşdırmaq arzusu ilə Azərbaycan vilayətinin bütün əhalisini və məmurlarını bağışlayır. Rütbəsinə baxmayaraq, onların heç biri müharibə və ya qeyd olunan ərazinin müvəqqəti işğalı zamanı davranışlarına görə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmamalı və dini etiqadına görə təhqir edilməməlidir. Bu gündən etibarən ailələri ilə birlikdə İrandan Rusiyaya köçməli olan məmur və vətəndaşlara öz daşınar əmlakını hökumətin heç bir maneəsi olmadan və üstünlüyü olmadan daşımaq üçün əmlaklarına və ya satışa çıxarılan əşyalarına vergi tutulmadan bir il müddət verilsin. Daşınmaz əmlaka gəldikdə isə, satışa və ya onun özünə sərəncamına beş il müddət verilir. Bu icazə yuxarıda qeyd olunan bir il müddətində cinayət törətmiş şəxslərə şamil edilmir.

XVI MADDƏ

Sülh müqaviləsinin imzalandığı andan Nümayəndələr müharibənin dayandırılması haqqında bütün məlumatları və bütün zəruri fərmanları hər yerə göndərirlər. Bu müqavilə iki nüsxə şəklində tərtib edilir, hər iki tərəfin nümayəndələri tərəfindən imzalanır, onların rəsmi möhürü ilə təsdiq edilir, Rusiya İmperatoru və İran şahının əlahəzrətləri tərəfindən dəyişdirilir, təsdiq edilir və ratifikasiya edilir. İmzalanmış ratifikasiya edilmiş mətnlər hər iki tərəfin nümayəndələri tərəfindən dörd ay və ya daha tez müddətdə mübadilə edilir. Müqavilə eramızdan əvvəl 1828-ci il fevralın 10-da bağlandı. Orijinalı İvan Paskoviç, A.Obrezkov imzaladı.

Mənbə:
http://www.azerbaijan.az/portal/Karabakh/Documents/documents_e.html