Tarixi şəxslər
Moisey Kalankatlı – Alban tarixçisi (VII əsrin sonu – VIII əsrin əvvəli)
Moisey Kalankatlı və ya Musa Daşkurantsı – Qafqaz Albaniyasından olan Uti tayfasının nümayəndəsi və “Albaniya tarixi” əsərinin müəllifidir. Kalankatlı bu əsərini Alban hökmdarı Cavanşirin sifarişi ilə yazmışdır. O, Albaniyanın Uti vilayətində yerləşən Kalankat kəndində doğulduğunu qeyd edir. Utilər öz adlarını məhz Uti vilayətindən götürmüş bir tayfa olub, Qanıx çayından cənuba, həmçinin Qarabağın yuxarı hissəsində və Tərtər çayı sahillərində məskunlaşmışlar. Mənbələrə görə, utilər həm Kür çayının hər iki tərəfində, həm də Xəzər dənizi sahillərində yaşamışlar. Ən böyük kəndlərdən biri olan Kalankat Bərdənin cənub-qərbində, Tərtər çayı sahilində yerləşirdi.
Moisey Kalankatlı məşhur Alban hökmdarı Cavanşirin müasiri olmuşdur. Bu dövr Albaniyanın siyasi və mədəni dirçəliş dövrü hesab edilir. Böyük hərbi bacarığa malik olan Cavanşir ağıllı və uzaqgörən siyasət yürüdərək Albaniyanın ərazilərini bərpa etmiş, Arazdan Dərbəndə qədər uzanan torpaqları birləşdirmiş və müstəqil daxili və xarici siyasət aparmışdır. Eyni zamanda, Alban kilsəsinin müstəqilliyini qoruyub saxlamışdır. Öz dövrünü yazılı abidədə əks etdirmək istəyən Cavanşir Moisey Kalankatlıya “Albaniya tarixi”ni yazmağı sifariş etmişdir.
Ata Cəbrayıl (VIII əsr)
Ata Cəbrayıl VIII əsrdə yaşamış Sultan Əhmədin yaxın adamlarından biri olmuşdur. O və onun oğulları Ziyarət dağından Araz çayına qədər olan ərazilərə sahib olmuşlar. Ata Cəbrayıl hörmətli şəxsiyyət olmuş və Alpəşə dağında yerləşən mülkündə dəfn edilmişdir. Cəbrayıl kəndinin şimal hissəsində yerləşən “Ata Cəbrayıl” türbəsinin uzunluğu 4,5 metr, eni 2,4 metr, hündürlüyü isə 1,8 metrdir. Orada qədim məskənlərin və qəbirlərin izləri hələ də qalmaqdadır. Mənbələrə görə, Ata Cəbrayılın Mirzəcan, Yarahmət, Şahvələd, Bünyad, Qurban, Xubyar və Həsən adlı oğulları olmuşdur. Daha sonra Cəbrayıl tayfası onun adı ilə formalaşmışdır. Orta əsrlərlə bağlı mənbələrdə Cəbrayıl tayfalarının adı Cavanşir və Afşar tayfaları ilə yanaşı çəkilir. Rus imperiyası 1823-cü ildə bölgəni işğal etdikdən sonra vergi məqsədilə apardığı siyahıyaalmada Cəbrayıl rayonunda 17 məhəllə, 443 ev və 2200 nəfər əhali qeydə alınmışdır.
Xaçınlı Vaxtang (XII əsr)
Vaxtang Həsən Monax və Məməxatunun oğludur. O, Arzuxatun Arsruni ilə evlənmişdir. Xaçın bölgəsinə hökmranlıq etmişdir. 1184-cü ildə Mxitər Qoş öz məşhur “Qanunnamə”sini Vaxtangın sarayında tamamlamışdır. Onun hakimiyyəti dövründə genişmiqyaslı tikinti işləri aparılmışdır. Bu işlərdən biri də Xudavəng monastırının bərpası olmuşdur.
Həsən I (XIII əsr)
XII əsrin sonu – XIII əsrin əvvəllərində Xaçın knyazı olmuşdur. Onun hakimiyyəti dövründə Yuxarı Xaçın bölgəsinin mərkəzi olan Zar kəndi idarə edilmişdir. O, Sarkis Zaxarinin qızı Dafna xatunla evlənmişdir. Həsən I-in adı sonuncu dəfə 1204-cü il tarixi mənbələrdə çəkilmişdir. Onun vəfatından sonra Dafna xatun bir müddət ölkəni idarə etmişdir. Bundan sonra Yuxarı Xaçında hökmranlıq edən Arranşahik sülaləsinin bu qolu “Dafna” adlandırılmışdır.
Həsən Cəlal (1215-1261)
Görkəmli siyasətçi və ictimai xadim olan Həsən Cəlal, məşhur Mehranilər nəslinə mənsub olub və Xaçın knyazlığının hökmdarı olmuşdur. XIII əsrdə mövcud olmuş bu knyazlıq indiki Qarabağın böyük hissəsini əhatə edirdi. Həsən Cəlalın hakimiyyəti dövrü Alban intibah dövrü hesab edilir. Bu dövr ölkənin iqtisadi, mədəni və siyasi inkişafı ilə üst-üstə düşür. Onun inşaat sahəsindəki ən böyük əsərlərindən biri Qanzasar monastırıdır ki, bu da Qafqaz xristian memarlığının incilərindən hesab olunur.
Sarı Aşıq (XVII əsr)
XVII əsr Azərbaycan aşıqlarından olan Sarı Aşığın doğum və ölüm tarixləri dəqiq bilinmir. O, Laçın rayonunun indiki Güləbird kəndinin yaxınlığında, Haçın çayının sağ sahilində yerləşən Qaradağlı kəndində doğulmuşdur və Güləbird ərazisində dəfn edilmişdir.
Sarı Aşığın qəbri üzərində onun xəyali portreti həkk olunmuşdur. İlk məlumatı XIX əsrdə yaşamış Həsənəli xan Qaradaği vermişdir. O, Sarı Aşığın Qaradağdan olduğunu, lakin sonradan Zəngəzurun Güləbird kəndinə köçdüyünü yazmışdır. 1927-ci ildə arxeoloqlar onun qəbrini açaraq onun XVII əsrdə yaşadığını sübut etmişlər. Onun həyatına aid “Qız və Aşıq” dastanı xalq arasında geniş yayılmışdır. Sarı Aşıq əsasən bayatıları ilə tanınmışdır. O, bayatı yazmağın qadınlara aid olduğunu iddia edənlərə meydan oxuyaraq bu janrda çoxlu əsərlər yaratmışdır. 1993-cü ildə erməni vandalları onun qəbrini tamamilə məhv etmişlər.
Pənahəli xan (1693-1763)
Qarabağ xanlığının banisi. Pənahəli xan Sərçəli Cavanşir Qarabağda məşhur Cavanşirlər sülaləsinə mənsub olmuşdur. 1693-cü ildə doğulmuşdur. Görkəmli sərkərdə və dövlət xadimi kimi tanınmışdır. Onun hakimiyyəti dövründə geniş tikinti və abadlıq işləri aparılmışdır. Şahbulaq qalası və Əsgəran qalası bu dövrdə inşa edilmişdir. Onun ən mühüm işlərindən biri isə 1750-ci ildə inşasına başlanan, əvvəlcə “Pənahabad”, sonra isə “Şuşa” adlanan qala-şəhərin tikintisi olmuşdur.
Molla Pənah Vaqif (1717-1797)
Vaqif 1717-ci ildə Qazaxın Salahlı kəndində doğulmuşdur. Rəvayətlərə görə, onun əcdadları Bayat tayfasından idi ki, bu tayfa da məşhur şair Məhəmməd Füzulinin mənsub olduğu tayfadır.
Panah yaxşı təhsil almışdı. O, fars və ərəb dillərini mükəmməl bilirdi və astronomiya, riyaziyyat, musiqi və poeziya kimi geniş sahələrdə biliyə malik idi.
XVIII əsrin ortalarında Gürcüstan sərhədlərində gərginlik müşahidə olunurdu və çoxlu ailələr Qazaxdan Qarabağ və Gəncəyə köçürülmüşdü. Vagifin ailəsi də həmin ailələr arasında idi. Onun ailəsi Qarabağın Tərtərbasar kəndində sığınacaq tapdı.
Qarabağa gəldikdən qısa müddət sonra o, Tərtərbasardan Şuşaya köçdü. Şuşada məktəb təsis edərək, şəhər sakinləri arasında müəllim və eyni zamanda istedadlı bir şair kimi tanındı. Onun şöhrəti Qarabağ hökmdarı İbrahimxəlil xana çatdı və o, Vagifi saraya dəvət etdi.
Məlumdur ki, Vagif ömrünün sonuna qədər sarayda yaşamışdır. O, əvvəlcə daxili işlər naziri, sonra isə dövlət işlərində yaxından iştirak edən baş vəzir vəzifəsində çalışmışdır. O, yüksək dərəcədə müdrikliyi və biliyi sayəsində xalqın rəğbətini qazanmışdır.
Vagifin poetik fəaliyyəti təkcə azərbaycanlılar arasında deyil, həm də gürcü və erməni mühitlərində tanınmışdır. Aydındır ki, uzun müddət Azərbaycan dili Qafqaz xalqları arasında ünsiyyət vasitəsi olmuş və bu səbəbdən Vagifin şeirləri yalnız Azərbaycan əlifbası ilə deyil, həm də gürcü və erməni əlifbaları ilə yazılmışdır. Vagif Şərq poeziyasının bütün klassik formalarından istifadə etmişdir. O, qəzəl, təcnis, müxəmməs, müztəzad, müşərrə, müşairə, məsnəvi və mərsiyələr yazmışdır. Onun poetik fəaliyyətinin böyük hissəsi “qoşma” janrında yazılmış şeirləri əhatə edir. Bu şeirlərin dili xalqın canlı danışıq dilinə çox yaxındır.
Qacar şahının qətlə yetirilməsindən dərhal sonra İbrahimxəlil xanın yaxın qohumu Məhəmməd Cavanşir Qarabağ xanlığının hakimi oldu. Məhəmməd Cavanşir 1797-ci ildə Vagifi və onun oğlu Əlini edam etdirməyi əmr etdi.
İbrahimxəlil xan Cavanşir (1732-1806)
İbrahimxəlil xan 1758-ci ildən xanlığın süqutuna qədər Qarabağ xanı və general-leytenant olmuşdur. Onun dövründə Qarabağ xanlığı çiçəklənmə dövrünü yaşamışdır. Ağıllı və savadlı insanların sərbəst fəaliyyət göstərməsi üçün böyük imkan yaradılmışdır. Alimlərdən, mədəniyyət və incəsənət xadimlərindən ibarət intellektual təbəqə formalaşmışdır. Şəhərdə genişmiqyaslı tikinti işləri aparılmışdır. Şuşa inkişaf edir, xan sarayları, yaşayış binaları, qalalar tikilir və məktəblər açılırdı. Onun hakimiyyəti dövründə Ağa Məhəmməd şah Qacar iki dəfə Şuşaya hücum etdi. Birinci hücum (1795) uğursuz oldu, lakin ikinci hücumda iranlılar Şuşa qalasını ələ keçirdi, lakin həmin gecə Qacar şah öz xidmətçisi tərəfindən öldürüldü. 1806-cı ildə İbrahimxəlil xan rus işğalçıları tərəfindən öldürüldü.
Qasım bəy Zakir (1784-1857)
Qasım bəy Zakir 1784-cü ildə Şuşada anadan olmuşdur. O, Qarabağda tanınmış Cavanşir nəslindəndir. O, ibtidai təhsilini Şuşa müsəlman məktəbində almış və ərəb, fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Bu dilləri bildiyinə görə Firdovsi, Nizami, Sədi, Hafiz kimi Orta Şərqin poeziya dahilərinin əsərləri ilə tanış ola bilmişdir. Şairin gənclik və yeniyetməlik illəri Qarabağda siyasi-hərbi gərginliklərin yaşandığı dövrə təsadüf edir. Onun satirik şeirləri əsasən çar məmurlarına və onların zorakı idarəetmə üsullarına qarşı yazılmışdır. Onun tənqidləri xüsusilə kasıb və zəif insanlara qarşı ədalətsiz olanlara yönəlmişdir. O, müxtəlif mövzularda yazılmış “Məlikzadə və Şahsanəm”, “Əmirzadə, aşiq və cavan aşiq”, “Aşığın bişirilməsi”, “Aşiqlər haqqında”, “Zövci-axar”, “Tərlan və elçi”, “Dava uduzan”, “Dərviş və qız”, “Kobud dərviş”, “Əxlaqsız qazi”, “Saxta alim” kimi çoxlu poetik hekayələr yazmışdır.
Onun poetik hekayələrində sevgi insanın müqəddəs və nəcib hissi kimi təsvir edilir. Zakirin realist fəaliyyətində təmsillər böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onun “Əsərləri”ndə “Şir, canavar və çaqqal”, “Dəvə və eşşək”, “Tülkü və canavar”, “Vəfasız yoldaşlar haqqında”, “İlan, dəvə, tısbağa”, “Tülkü və şir”, “Sadiq dostlar haqqında”, “Tısbağa, qarğa, gəmirici, ceyran” kimi bir sıra təmsillər yer alır. O, təmsillərini yazarkən ilk növbədə xalq folklorundan və məşhur hind şah əsəri “Kəlilə və Dimnə”dən, eləcə də klassik poeziyanın Nizami, Cəlaləddin Rumi, Füzuli kimi ustadlarının əsərlərindən bəhrələnmişdir. O, 1857-ci ildə Şuşada vəfat etmiş və Mirzə Həsən adlı şəhər qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.
Mir Mehdi Xəzani (1819-1894)
Mir Mehdi Mir Haşim bəy 1819-cu ildə Qarabağın Barquşad şəhərinin Məmər kəndində anadan olmuşdur. O, ibtidai təhsilini molladan almışdır. Daha sonra mədrəsədə təhsilini davam etdirmişdir. Molla Rəfi bəy Mirzə Məhəmməd Şıxımlının dəvəti ilə Dizak şəhərinə köçmüşdür. Bir müddət həmin kənddə müəllim kimi çalışmış, sonra isə kürəkəni tərəfindən dəvət olunaraq Tuğ kəndinə yerləşmişdir.
O, burada müəllimlik etmişdir. Ana dilini çox sevən Mir Mehdi Xəzani 1884-cü ildə uşaqlar üçün Azərbaycan dilində müsəlman qaydalarına dair poetik əsər yazmış və nəşr etdirmişdir. Baxmayaraq ki, kənddə yaşayırdı, Şuşanın ədəbi-mədəni mühiti ilə sıx əlaqədə idi. Eyni zamanda tarixçi idi. “Qarabağın tarixi kitabı” onun fəaliyyətində ən mühüm yer tutur. Kitabın müqəddiməsində qeyd etdiyi kimi, o, bu əsəri orijinal türk dilində Məhəmməd bəy Cavanşirin istəyi ilə yazmışdır. Mir Mehdi Xəzani bu kitabı yazarkən Mirzə Adıgözəl bəyin “Qarabağın tarixi”, Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin əsərlərindən və eləcə də “Təvarixi-qədimlər”dən istifadə etmişdir. O, həm də şair olmuş və “Xəzani” təxəllüsü ilə şeirlər yazmışdır. Mir Mehdi Xəzani 1894-cü ildə vəfat etmişdir.
Here is the Azerbaijani translation of your text:
—
Xurşidbanu Natəvan (1832-1897)
Natəvan 15 avqust 1832-ci ildə Şuşada anadan olub. Xan Mehdiqulu qızına anasının adını verib. Xurşidbanu ailənin yeganə övladı və eyni zamanda Qarabağ xanlığının son varisi olduğu üçün sarayda “Dürrü-yekta” (tək inci), xalq arasında isə “xan qızı” adlandırılıb.
XIX əsrdə elit təbəqənin övladlarına ana dili ilə yanaşı, ərəb və fars dilləri də öyrədilirdi. Xan qızı da bu dilləri mükəmməl mənimsəyərək klassik poeziyanın qaydalarını dərk edib. Dahi şərq şairlərinin nadir kitabları və qiymətli əlyazmaları Xurşidbanunu klassik ədəbiyyata bağlayıb. Natəvan qeyri-adi zəkaya və ali ideallara malik bir şəxsiyyət idi. Onun belə bir fenomen olaraq yetişməsinin bir neçə səbəbi var idi. Bu səbəblərdən biri onun mənşəyi idi. Belə ki, Natəvan həm Cavanşir, həm də Ziyadoğlu Qacar nəslindən idi. O, təkcə Azərbaycanda deyil, dövrünün görkəmli şəxsiyyətlərindən biri kimi nəcibliyi və səxavəti ilə tanınırdı. Kasıblara kömək edir, su kəməri çəkdirirdi.
Xurşidbanu Natəvan 1 oktyabr 1897-ci ildə vəfat edərək Ağdamın “İmarət” qəbiristanlığında dəfn olunub. Onun adını daşıyan küçə, klub, kitabxana və məktəb var. Əlyazmaları, şəxsi geyimləri və əşyaları arxiv və muzeylərdə nadir eksponatlar kimi saxlanılır. Bakıda heykəli, Şuşada büstü, Ağdamda isə abidəsi qoyulub.
Mir Möhsün Nəvvab (1833-1918)
Mir Möhsün Nəvvab 1833-cü ildə Şuşada Hacı Seyid Əhmədin ailəsində anadan olub və ömrünün sonuna qədər bu şəhəri tərk etməyib. İbtidai təhsilini mədrəsədə alaraq ərəb, fars və türk dillərini mükəmməl öyrənib, sonra Abbas Sarıcalı mədrəsəsində astronomiya, kimya, riyaziyyat və digər elmləri öyrənib. Onun məşhur musiqi traktatı “Vüzuhul-ərqam” 1913-cü ildə Bakıda ilk dəfə nəşr olunub. Bu əsərdə o, müxtəlif muğamların mənşəyini, bəzi dəstgah və onların adlarını araşdırıb, muğamların şeirlərlə əlaqəsi, xanəndə və dinləyici münasibətləri, akustik baxımdan optimal yerləşdirilmə kimi məsələləri müzakirə edib. O, ilk dəfə “dəstgah” terminini istifadə edən alim olub və Qarabağda tanınmış 6 dəstgahın – Rast, Mahur, Şahnaz, Rahavi (Rəhəb), Çahargah və Nəvanın adını çəkib. Onun əsərində Qarabağ musiqiçiləri tərəfindən ifa olunan 82 mahnı və muğamın adları qeyd olunub.
Nəvvab həm də mahir rəssam idi. Onun şöhrəti Azərbaycan sərhədlərini aşmışdı. O, 1918-ci ildə Şuşada vəfat edib.
Nəcəf bəy Vəzirov (1854-1926)
Nəcəf bəy Vəzirov Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafına, onun ədəbi mövzularının və sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin zənginləşməsinə, milli teatrın qurulmasına və inkişafına töhfə verən yazıçılardan biridir. O, milli istiqlal hərəkatına ictimai və ədəbi fəaliyyəti ilə dəstək vermiş, Azərbaycan ədəbiyyatında faciə janrının əsasını qoymuş və feodal-patriarxal sistemə qarşı maarifçilik hərəkatının genişlənməsində fəal iştirak etmişdir.
Nəcəf bəy Vəzirov 2 aprel 1854-cü ildə Şuşada anadan olub. Gimnaziyada oxuyarkən orada dərs deyən Həsən bəy Zərdabinin fikirləri onun dünyagörüşünə böyük təsir göstərib. 1895-ci ildə Bakıya köçərək burada lazımi imtahanları verib və hüquqşünas vəsiqəsi alaraq məhkəmələrdə fəaliyyətə başlayıb. O, uzun fasilədən sonra yenidən yazı fəaliyyətini davam etdirərək “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”, “Müsibəti-Fəxrəddin”, “Pəhləvani-zəmanə” kimi klassik əsərlər yaradıb.
1903-cü ildə Bakı Dumasının katibi seçilib. Az sonra təhsil şöbəsinin direktor müavini təyin olunaraq Həsən bəy Zərdabi ilə birlikdə yeni məktəblərin və müxtəlif maarif mərkəzlərinin yaradılmasında fəal iştirak edib.
1905-ci il inqilabı Vəzirovun ədəbi və ictimai fəaliyyətinin daha da genişlənməsinə şərait yaradıb. Maarifçi yazıçı kimi o, mülkədar-burjua cəmiyyətinin eybəcərliklərini ifşa edən əsərlərini “Həyat”, “İrşad”, “Təzə həyat”, “Açıq söz” qəzetlərində “Dərviş” təxəllüsü ilə “Balaca mütəfərrəqələr” adı altında çap etdirib. Eyni zamanda, dram dərnəklərinə rəhbərlik edərək teatrın inkişafına və yeni aktyor nəslinin yetişməsinə çalışıb.
Nəcəf bəy Vəzirov 9 iyul 1926-cı ildə ürək tutmasından vəfat edib.
Səməd bəy Mehmandarov (1855-1931)
Səməd bəy Mehmandarov Sovet ordusunun artilleriya generalı, Azərbaycan Demokratik Respublikasının hərbi naziri, sovet hərbi xadimi idi. Səməd bəy Mehmandarov 1855-ci il oktyabrın 16-da Lənkəranda anadan olub. Əslən Şuşadandır. Gimnaziya təhsili alıb və 16 yaşında Peterburqda yerləşən II Konstantinovka artilleriya məktəbinə daxil olub. 1875-ci ilin dekabrında podporuçik rütbəsi verilib və üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ordeni ilə təltif edilib. 1890-cı ildə kapitan, 1898-ci ildə podpolkovnik, 1901-ci ildə polkovnik, 1904-cü ildə isə general-mayor rütbələrinə yüksəlib. Rus-Yapon müharibəsində böyük igidliyinə görə S. Mehmandarova 1908-ci ildə tam artilleriya generalı rütbəsi verilib.
I Dünya Müharibəsinin əvvəlində o, Varşava ətrafında xidmət edirdi, general S. Mehmandarovun rəhbərlik etdiyi diviziyada 4 alay var idi. Alay komandiri S. Mehmandarov Lodz döyüşündə alman generalı Makenzo ordusunu məğlub edib.
1915-ci ildə general korpus komandiri təyin edilib. 1917-ci ilin əvvəlində ona Rusiyanın bütün ordenləri, həmçinin İngiltərə, Fransa və Rumıniyanın bir neçə hərbi ordeni verilib.
1917-ci ilin fevralında burjua inqilabı başlayanda S. Mehmandarov Qafqazda idi. General S. Mehmandarov Azərbaycan Demokratik Respublikasının Hərbi Naziri vəzifəsində çalışaraq qısa müddət ərzində 30 minlik ordu qurmağı bacardı. Sovet hökuməti qurulduqdan sonra o, Nəriman Nərimanovun şəxsi tövsiyəsi ilə hərbi fəaliyyətini davam etdirdi və 1921-1928-ci illərdə komandirlər məktəbində dərs dedi. General Səməd bəy Mehmandarov 12 fevral 1931-ci ildə Bakıda vəfat edib.
Cabbar Qaryağdıoğlu (1861-1944)
Cabbar İsmayıl oğlu Qaryağdıoğlu xanəndə, bəstəkar, musiqiçi və xalq artisti (1935) idi. O, Azərbaycan xanəndəlik sənətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biridir.
Cabbar Qaryağdıoğlu 1861-ci ildə Şuşanın “Seyidli” məhəlləsində anadan olub. Onların evi şəhərin ən gözəl guşələrindən biri olan “Cıdır düzü”nə yaxın idi. Uşaq yaşlarından o, qoyun otararkən “Qayabaşında”, “Qırxpilləkəndə”, “Ağzıyastı qahada” dostları ilə birlikdə saatlarla “Dəlikdaş”da oturub mahnılar zümzümə edirdi. Sonralar bu zümzümə əsrin ən böyük xanəndəsinin yetişməsinə səbəb oldu. O, opera sənətinin yaranmasında mühüm rol oynayıb. Belə ki, opera səhnəsinin ilk aktyoru məhz Qaryağdıoğlu olub.
O, böyük musiqiçi olmaqla yanaşı, eyni zamanda qayğıkeş müəllim idi. Bu gün Azərbaycan musiqi tarixində onun adı böyük ehtiramla xatırlanır. Onun sənətinin sirləri gənc xanəndələrə öyrədilir. “Şahnaz”, “Qatar”, “Heyratı” musiqi xəzinəmizin dəyərsiz inciləridir.
**Əhməd bəy Ağaoğlu (1869-1939)**
Əhməd bəy Ağaoğlu (Əhməd bəy Ağayev) 1869-cu ildə Azərbaycanın Şuşa şəhərində anadan olub.
1888-ci ildə Parisdə fransız şərqşünasları Ernest Renan və professor Ceyms Damestet ilə tanış olub. Həmin illərdə o, Sankt-Peterburq və Parisin Sorbonna universitetlərində təhsil alıb. Beş dili mükəmməl bilən Əhməd bəy həm yerli, həm də xarici mətbuatda maraqlı məqalələr dərc etməyə başlayıb.
1894-cü ildə Qafqaza qayıdaraq fransız dili müəllimi kimi fəaliyyət göstərmək üçün Bakıya köçüb. O, əsərlərində milli xilasın mədəniyyət və cəmiyyətin maariflənməsindən asılı olduğunu vurğulayırdı. Qadın azadlığı ideyasını yayaraq bunu istiqlal hərəkatının əsas faktoru kimi göstərirdi. Əhməd bəy kişi və qadın hüquq bərabərliyinə böyük önəm verən ilk ziyalılardan biri olub. 1901-ci ildə çap olunan **”İslam dünyasında qadın”** kitabında o, **”azad qadın olmadan milli inkişaf mümkün deyil”** fikrini sübut edirdi.
Onun idealları və arzuları tezliklə gerçəyə çevrildi. 1918-ci ildə qurulan ilk demokratik respublika – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qadınlara bərabər seçki hüququ verərək təkcə Şərq üçün deyil, həm də ABŞ və Böyük Britaniya üçün nümunə oldu. Bu tarixi hadisə onun arzularını reallığa çevirdi.
Ağaoğlu Zaqafqaziya Seyminə müsəlman fraksiyasından üzv seçildi və fəaliyyəti dövründə erməni-müsəlman etnik qarşıdurmasının qarşısını almaqda mühüm işlər gördü. Bir müddət sonra millətçi və sosial inqilab ideyalarından qorxan ermənilərin təhdidlərinə cavab olaraq **“Difai”** adlı özünümüdafiə təşkilatını yaratdı.
I Dünya Müharibəsinin sonunda o, ingilislər tərəfindən Maltaya sürgün edildi. Azərbaycanın böyük vətənpərvəri Əhməd bəy Ağaoğlu 1939-cu ildə Türkiyədə vəfat edib.
Bəhlul Bəhmət (1869-1938)
Bəhlul Bəhmət 1869-cu ildə Qubadlının Dondarlı kəndində anadan olub. İlk təhsilini atasından, sonra qayınatası Hacı Qasım Çələbidən alıb. Daha sonra Şəkiyə gedərək təhsilini mədrəsədə davam etdirib. 1915-ci ildə Qafqaz müftisi tərəfindən Zəngəzurun qazisi təyin edilib, lakin təzyiqlərə məruz qalıb, bir neçə dəfə sürgün edilib və həbs olunub. O, “Azərnəşr”də redaktor kimi çalışıb, folklor araşdırmaları aparıb və “Bəhmət” təxəllüsünü götürüb.
Bəhlul Bəhmət folklor nümunələrinin toplanması və nəşrində mühüm töhfələr verib. O, “Nizami və Qafqaz folkloru” adlı elmi əsər yazıb. Bəhlul bəy yazılı və şifahi mənbələrlə sübut edib ki, Bəhlul Danəndə IX əsrdə Təbrizdə yaşamış və alim, bağban kimi tanınmış tarixi şəxsiyyət, azərbaycanlı olub. Hətta o, Bəhlulun yeni bir albalı növü kəşf etdiyini və onun şərəfinə bu növün “Bəhlı” adlandırıldığını qeyd edib. Onun topladığı sənədlər və lətifələr arxivlərdə saxlanılır.
Bəhlul Bəhmət repressiyaya məruz qalıb və 15 mart 1938-ci ildə güllələnib.
Abdurrəhim bəy Haqverdiyev (1870-1933)
O, 17 may 1870-ci ildə Şuşa yaxınlığında yerləşən Ağbulaq kəndində anadan olub. İlk təhsilini 1880-ci ildə Şuşada Yusif bəyin yay məktəbində, sonra Şuşa real məktəbində (1881-1890) alıb. Tbilisi məktəbini bitirdikdən sonra Peterburq Yol Mühəndisləri İnstitutunda təhsil alıb (1891-1899). Güclü ədəbi marağı yarandı və “Yeyərsən qaz ətini, görərsən ləzzətini” (1892) və “Dağılan tifaq” (1896) əsərlərini yazdı. “Dağılan tifaq” 1899-cu ildə Peterburqda nəşr olundu.
Ali təhsilini başa vurduqdan sonra Şuşaya qayıdaraq teatr tamaşaları təşkil etdi. Burada “Ata və oğul”, “Ayın şahidliyi” kimi ilk hekayələrini yazıb “İki hekayət” adı ilə nəşr etdirdi. 1905-ci il inqilabından sonra Gəncə quberniyasından Rusiya Dövlət Dumasına nümayəndə seçildi. Daha sonra Peterburqa getdi (o, ilk azərbaycanlı diplomat hesab olunur). Dövlət kitabxanasında yeni əsəri “Ağa Məhəmməd şah Qacar” üçün materiallar topladı.
12 yanvar 1908-ci ildə “Leyli və Məcnun” operası səhnəyə qoyularkən Azərbaycanın ilk xor və orkestr dirijoru oldu. “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Ceyranalı”, “Xortdan”, “Hakimi-nuni-saqir”, “Ləğləgi”, “Mozalan”, “Süpürgəsaqqal” təxəllüsləri ilə hekayə və felyetonlar dərc etdirdi.
1910-cu ildə Həştərxanda yaşayarkən mədəni-sosial həyata aktiv qatıldı. Daha sonra Ağdama köçərək burada yaşadı (1911-1915). 1916-1917-ci illərdə Tiflisdə “Qafqaz şəhərləri ittifaqının xəbərləri” aylıq jurnalının redaktoru oldu. Fevral inqilabından sonra Tiflis İcraiyyə Komitəsinə və onun Mərkəzi Şurasına nümayəndə seçildi. Həmin ilin martında Borçalıya vəkil təyin olundu (1918).
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra dövlət teatrlarında müfəttiş vəzifəsinə təyin edildi. O, daim ədəbi tərcümə fəaliyyəti ilə məşğul olub. Rus, erməni və Qərbi Avropa ədəbiyyatından qiymətli əsərlər tərcümə edib və onun əsərləri SSRİ və xarici dillərə çevrilib.
**Sultan bəy Sultanov (1871-1955)**
Sultan bəy 1871-ci ildə Laçın rayonunun Hacısamlı kəndində anadan olub. O, Paşa bəyin oğlu idi. Əvvəlcə yerli məktəbdə, sonra isə Gəncə gimnaziyasında təhsil alıb. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra Sankt-Peterburqa yollanıb və ən məşhur hərbi məktəblərdən biri olan **Sankt-Peterburq Hərbi Akademiyasına** daxil olub, lakin akademiyanı tam bitirə bilməyib. Atası Əlipaşa bəy Xanmurad bəy oğlu onu geri çağırdığı üçün Sultan bəy vətəninə qayıdıb.
1918-ci ildən etibarən **erməni-müsəlman müharibəsi** zamanı Sultan bəy bölgədə hərbi dəstələrə rəhbərlik edib və müsəlman kəndlərinin müdafiəsində misilsiz xidmətlər göstərib. O, **Zabuxda mühasirəyə alınan Andranikin ordusunun bazasını darmadağın edib**, Qaragöl ətrafında toplaşmış erməni silahlılarını məğlub edib, **600 erməni əsgərini əsir götürüb**. **Araz çayı sahilində “Sahil” əməliyyatı** zamanı **İran sərhədinə keçmək istəyən yüzlərlə erməni məhv edilib**, Zəngəzurda isə **onlarla erməni döyüşçüsü silahsızlandırılıb**.
1920-ci ildən sonra Sovet İttifaqı Azərbaycanda hakimiyyətini qurdu. Ruslar ermənilərin köməyi ilə Sultan bəyə qarşı yeni sui-qəsdlər hazırlayırdılar. O, vəziyyətin mürəkkəbliyini anlayaraq Azərbaycan İnqilab Komitəsinə müraciət etdi, lakin müsbət cavab ala bilmədi. Bundan sonra İran şahına sığınacaq üçün müraciət etdi. İran şahı onu **Türkiyədən kömək istəməyə** məsləhət gördü, çünki onun təhlükəsizliyini təmin edə bilməyəcəyini bildirdi.
1923-cü ildə Sultan bəy Türkiyədən kömək istədikdə, **Qarsın Köçköy kəndində** ona və qardaşına mülk və təhlükəsiz həyat təmin edildi. Sultan bəy **1955-ci ildə Köçköy kəndində vəfat edib** və orada dəfn olunub.
Həmidə xanım Cavanşir (1873-1955)
Həmidə xanım Cavanşir-Məmmədquluzadə 1873-cü ildə Şuşanın Kəhrizli kəndində, dövrünün görkəmli ziyalısı Əhməd bəyin ailəsində anadan olub. Həmidə xanım ailə məktəbində təhsil alıb və yeniyetməlik illərində rus dilini mükəmməl mənimsəyib. O, dövrünün kənd qızlarına xas olmayan geniş dünyagörüşünə və intellektə sahib idi. İlk həyat yoldaşı, nəsil-nəcabətli podpolkovnik İbrahim bəy Davatdarov cəbhədə həlak olduqdan sonra atasını da itirən Həmidə xanım Cavanşir öz mülkünü idarə etməyə başlayıb.
1905-ci ildə Tiflisdə Mirzə Cəlil Məmmədquluzadə ilə tanış olmuş və iki il sonra onunla evlənmişdir. Onların evliliyi cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmamışdı, çünki Həmidə xanım elit təbəqədən idi. Lakin bütün maneələrə baxmayaraq, o, Mirzə Cəlilin sədaqətli və fədakar həyat yoldaşı olmaqla yanaşı, onun maarifçi silahdaşı, intellektual dostu və “Molla Nəsrəddin” jurnalının dəstəkçisi olmuşdur. O, bütün sərvətini həyat yoldaşının fəaliyyətinə sərf etmiş və onunla 25 il səmimi sevgi, qarşılıqlı hörmət və fədakarlıqla yaşamışdır.
Həmidə xanım 1912-ci ildən etibarən Kəhrizlidə öz hesabına məktəb açaraq orada müəllimlik etmişdir. Mirzə Cəlilin vəfatından sonra o, ölkənin ictimai-ədəbi həyatında fəal iştirak edib və Yazıçılar İttifaqının üzvü seçilib. O, həyat yoldaşının əsərlərini tərcümə edərək, Mirzə Cəlil haqqında dəyərli xatirələrini qələmə almışdır.
Həmidə xanım Cavanşir 1955-ci ildə vəfat etmiş və Mirzə Cəlilin məzarı yanında, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Cavad bəy Məlik-Yeqanov (1878-1942)
Cavad bəy, Rza bəyin oğlu, 1878-ci ildə Şuşanın Tuğ kəndində anadan olub. O, ilkin təhsilini məşhur maarifçi və tarixçi Mir Mehdi Xəzani ev məktəbində almış, sonra isə texniki məktəbi tərk etmişdir. Rus, fars, alman, gürcü və erməni dillərini bilirdi.
1909-cu ildə Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizə apardığına görə həbs olunaraq Bakıdan sürgün edilib. 1914-cü ildə yenidən Bakıya qayıdaraq neft mədənlərində çalışmışdır. Elə həmin il “Müsavat” partiyasına üzv olmuş və partiyanın ilk qurultayında fəal iştirak etmişdir.
Məlik-Yeqanov Qafqaz Seyminin müsəlman fraksiyasının üzvü olmuş, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından biri kimi 28 may 1918-ci ildə Azərbaycan İstiqlal Bəyannaməsini imzalayanlardan biri olmuşdur. 1919-cu ildə Cavad bəy Məlik-Yeqanov Lənkəranın general-qubernatoru təyin edilmiş və denikinçilərə qarşı mübarizə aparmışdır.
Məlik-Yeqanov Türk İşçi Konfransının təşkilatçılarından biri olmuş, Mərkəzi Həmkarlar İttifaqının sədri vəzifəsində çalışmışdır. 11 may 1920-ci ildə həbs edilsə də, ona qarşı irəli sürülən ittihamlar sübuta yetirilmədiyindən 21 yanvar 1921-ci ildə azad edilmişdir.
Aprel işğalından sonra o, altı dəfə həbs olunmuşdur. 1931-ci ildə “Müsavat” partiyasının gizli üzvü olmaqda ittiham edilərək həbs edilmiş və 10 il müddətinə sürgünə göndərilmişdir.
Khosrov bey Sultanov (1879-1947)
Xosrov bəy Sultanov 1879-cu il mayın 10-da Laçın rayonunun Hacısanlı qəzasının Qurdğacı kəndində anadan olmuşdur. Gəncə gimnaziyasını bitirdikdən sonra Odessada ali məktəbdə tibb dərəcəsi almışdır. Xosrov bəy Sultanov 1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Azərbaycan Milli Şurası adından ADR Konstitusiyasını imzalayan 26 nəfərdən biri olub. O, hökumətin ilk kabinetində ADR-in hərbi naziri vəzifəsini tutub. Qafqaz Seyminin və Azərbaycan Parlamentinin üzvü olub.
Xosrov bəy Sultanov 1919-cu il yanvarın 15-də Qarabağa general-qubernator təyin edildi. Həmin il erməni daşnakları Qarabağa gedən yeganə dəhlizi – Əsgəranı işğal etdilər. Lakin mayın 30-da daşnak generalı Dronun hərbi dəstələri Xosrov bəyin başçılıq etdiyi əsgərlər tərəfindən məhv edilərək Xankəndi və Şuşa geri alındı. Ömrünün qürbət dövrü 1923-cü ildən başlamışdır. O, Türkiyədə, İranda (1926), daha sonra Fransa və Almaniyada yaşamış, Almaniya Tibb Universitetində professor vəzifəsində çalışmışdır. Sonra Xosrov 1936-cı ildə Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra Trabzonda məskunlaşıb. 1947-ci ildə vəfat etmişdir.
Üzeyir Hacıbəyov (1885-1948)
Üzeyir bəy Əbdülhüseyn oğlu Hacıbəyov – dünya şöhrətli bəstəkar, musiqişünas alim, publisist, dramaturq, pedaqoq və ictimai xadim və müasir Azərbaycan peşəkar musiqisinin və milli operasının atası, Əməkdar incəsənət xadimi (1935), SSRİ Xalq artisti (1938), Stalin mükafatı laureatı (1941), “Lenin” və “Əmək Ordenləri” laureatı. Azərbaycan Elmlər Akademiyası (1945), professor (1940), Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri (1938-1948), Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru (1928-1929, 1939-1948), Elmlər Akademiyası Azərbaycan İncəsənət İnstitutunun direktoru (1945-1948). O, kənd məmurunun ailəsində anadan olub və onlar 3 qardaş və 2 bacı olublar. Üzeyirdən başqa hamısı Şuşada doğulub. Şuşanın zəngin musiqi ənənələri yalnız Üzeyirə təsir etmişdir. İlk müəllimi əmisi, Azərbaycan musiqisinin peşəkar mütəxəssisi Ağalar bəy Əliverdibəyov olmuşdur.
Hacıbəyov 1905-1907-ci illərdə Rusiyada baş vermiş inqilab zamanı Bakıya gəlib, Bibiheybətdə, “Seadet” məktəbində müəllim olub, 1907-ci ildə “Hesab məsələləri”, “Mətbuatda İstifadə olunan Siyasi, Hüquqi, İqtisadi və Əsgəri sözlərin türki-russi və hərbi, siyasi sözlərinin işlədilməsi” (İqtisadi sözlər) nəşr etdirib. mediada). Fəaliyyətinə publisistliklə başlayıb. O, dövrün tənqidi ictimai-siyasi, maarifçilik məsələlərinə dair çoxlu məqalələr, satiralar dərc etdirmişdir. Üzeyir bəy Azərbaycan musiqisində güclü dönüş yaradan bəstəkardır. O, 19-cu əsrin əvvəllərinə qədər Azərbaycan folklor musiqisini Qərb bəstəkarlıq nailiyyətləri, növ və janrları ilə zənginləşdirmiş, Şərq və Azərbaycan musiqisinin gələcək perspektivlərini, estetik prinsiplərini müəyyən etmişdir.
1908-ci il yanvarın 12-də Bakıda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin teatrında tamaşaya qoyulan “Leyli və Məcnun” operası təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Şərq aləmində ilk operanın əsasını qoyub. Hacıbəyov xalq dastanları və əfsanələri, F.Şirahnamə motivləri əsasında yazılmış “Şeyx Sənan” (1909), “Rüstəm və Söhrab” (1910), “Şah Abbas və Xurşid banu” (1912), “Əsli və Kərəm” (1912), “Harun və Leyla” (1915) muğam operalarını yazıb. Sonrakı operalarında da “Leyli və Məcnun”un üslub xüsusiyyətlərini və estetik prinsiplərini davam etdirmişdir. Hacıbəyov həm də görkəmli musiqişünas alim idi. O, müasir Azərbaycan elmi musiqi sənətinin banisidir və musiqi haqqında çoxlu məqalələri, tədqiqatları vardır. “Arşın mal alan” musiqili komediyası ingilis, alman, çin, ərəb, fars, polyak, ukrayna, belarus, gürcü dillərinə tərcümə olunub.
Bülbül (1897-1961)
Məmmədov Murtuza Məşədi Rza oğlu (Bülbül) Azərbaycan opera müğənnisi, peşəkar təsnif ifaçısı, xalq musiqisinin tədqiqatçısı, Azərbaycan peşəkar vokal sənətinin banisi, SSRİ xalq xadimi, Stalin mükafatı laureatı. Bülbül adını insanlar son dərəcə valehedici səsinə görə qoyublar. Bülbül 22 iyun 1897-ci ildə Şuşa yaxınlığında anadan olub, hazırda Xankəndinin cənub hissəsi – Xanbağıdır. Bülbül 1916-cı ildən teatr fəaliyyətinə başlayıb. Bülbül 1920-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının vokalisti olub. Fəaliyyətinin ilk illərində Üzeyir Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun” (İbn Salam), “Əsli və Kərəm” (Kərəm), Zülfüqar Hacıbəyov (Zülfüqar) operalarında çıxış edib.
1927-ci ildə Bakı Musiqi Akademiyasını bitirib. Təhsilini davam etdirmək üçün Milana gedib. 1931-ci ildə Milan Akademiyasını bitirib. Daha sonra Azərbaycana qayıdıb Azərbaycan Musiqi Akademiyasında dərs deyib. 1938-ci ildə SSRİ xalq artisti adına layiq görülüb. 1940-cı ildə professor olub. Bülbül SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı olub. SSRİ Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir. O, iki dəfə SSRİ-nin “Lenin ordeni”, 2 “Qırmızı Əmək Bayrağı”, “Şərəf” ordeni, İtaliyanın “Qaribaldi” ordeni ilə təltif edilib. 1961-ci il sentyabrın 26-da Bakıda vəfat etmişdir.
Yaqub Quliyev (1900-1942)
Yaqub Allahqulu oğlu Quliyev 1900-cü il yanvarın 25-də Şuşada anadan olub. 1942-ci ilin dekabrında birinci diviziyanın cəbhə bölgəsində igidliklə vuruşan general-mayor Yaqub Quliyev Stalinqrad ətrafında gedən döyüşlərdə ağır yaralanıb. Yaqub Quliyev ölümündən sonra “Lenin ordeni” ilə təltif edilib. Korpus komandirinin müavini Yaqub Allahqulu oğlu Quliyev 222-ci süvari feldmarşal Manşteynin dağıdıcı tank ordusunda böyük şücaət göstərmişdir.
Süleyman Rəhimov (1900-1983)
Süleyman Rəhimov 1900-cü ilin oktyabrında Qubadlı rayonunun Eyin kəndində anadan olub. İlk təhsilini ikiillik rus məktəbində alıb. Daha sonra kolleci tərk edərək ali məktəbi bitirib. 1921-ci ildən Xanlıq kəndində müəllimlik etməyə başlayıb. 1928-ci ilin payızında Bakıya gəldi və burada BDU-nun tarix fakültəsində təhsil aldı. Ədəbiyyat fəaliyyəti 1930-cu ildən başlayıb və ilk əsəri “Şamo” adlanır. Buna baxmayaraq o, bu roman üzərində 50 il işləmiş və əlavələr etmişdir. Süleyman Rəhimov 1939-1940, 1944-1946 və 1954-1958-ci illərdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri olub. Azərbaycan KP MK-nın Təbliğat və Təbliğat Bürosunun sədr müavini (1941-1944), Nazirlər Soveti yanında Mədəniyyət-Maarif İşləri Komitəsinin sədri (1945-1958) kimi vəzifələrdə çalışmışdır.
1972-ci ildə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin “Qızıl Qələm” mükafatı ilə təltif edilib. Digər mükafatlarına 3 dəfə “Lenin” ordeni (1946, 1970, 1975), “Qırmızı Əmək Bayrağı” (1959), “Şərəf” ordeni (1942, yazıçı) və s. 1975-ci il “Sosialist Əməyi Qəhrəmanı” 1983-cü il oktyabrın 11-də vəfat etmişdir.
Xan Şuşinski (1901-1979)
Xan Şuşinski 1901-ci il avqustun 20-də Şuşada anadan olub. O, 16 yaşında ikən ustadı İslam Abdullayevlə birlikdə iştirak etdiyi məclisdə Əbdülhəsən xanın yolu ilə “Kürd-Şahnaz” muğamını heyrətamiz ifasına görə bu adı alıb.
1920-ci ildə Xan Şuşinski Bakıda xanəndəlik ifasını genişləndirdi. “Mahur-Hindi”, “Bayatı-Qacar”, “Qatar” muğamları, “Qarabağ şikəstəsi”, “Arazbarı”, “Heyratı” muğamları, həmçinin xalq musiqisi onun həyatında böyük əhəmiyyət kəsb edir.
O, xalq mahnılarını böyük həvəslə ifa edir, onlara yeni rənglər qatırdı. Xan Şuşinski 1934-cü ildə Tbilisidə keçirilən Qafqaz xalqlarının 1-ci incəsənət olimpiadasında 1-ci yer mükafatına layiq görülüb. 1960-cı ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində “Muğam studiyası” yaradıb və muğamın sirlərini gənc xanəndələrlə bölüşüb.
O, həm də Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində müəllim işləmiş, yeni nəsil xanəndələr yaratmışdır. Xalq onun “Qəmərim”, “Şuşanın dağları” kimi mahnılarını əzbər bilirdi. Xan Şuşinski 1979-cu il mayın 18-də vəfat edib.
Lətif Kərimov (1906-1991)
Lətif Kərimov 1906-cı ildə Azərbaycanın Şuşa şəhərində anadan olub. 1912-ci ildə ailəsi İranın Məşhəd şəhərinə köçür. Xalça sənətinə olan məhəbbəti onu Mirzə Ələkbər Hüseynzadənin emalatxanasına gətirdi. Gənc Lətif Təbriz, Ərdəbil kimi məşhur xalça mərkəzləri ilə tanış olub, toxuculuqla bağlı ustadlardan bəhrələnib. 1928-ci ildən Şuşada “Qarabağxalça”da təlimatçı işləyən Lətif Kərimov müxtəlif bölgələrdə bu sənətin əsas məqamlarını öyrənmişdir. 1930-cu ildən xalçaçı olduğu üçün “Azərbaycanxalça” İttifaqında rəssam-müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb.
Bakıda və Qubada ilk xalça məktəblərinin açılmasında (1932-1936) böyük xidmətləri olmuşdur. Lətif Kərimov təkcə xalça sənəti sahəsində deyil, dekorativ tətbiqi sənətin digər sahələrində də fəaliyyət göstərmişdir. O, min il əvvələ aid müxtəlif növ Azərbaycan xalçalarının müxtəlif kompozisiyalarını və ornamentlərini toplayıb. Belə ki, o, Quba, Şirvan, Bakı, Qazax, Gəncə, Qarabağ, Təbriz və Borçalıdan 150-dən çox yun və yastı xalçanın rəngarəng reproduksiyasını yaratmışdır. Lətif Kərimov 1991-ci ildə Bakıda vəfat edib.
Niyazi (1912-1984)
Niyazi Zülfüqar oğlu Tağızadə-Hacıbəyov 1912-ci il avqustun 20-də Tiflisdə dövrünün tanınmış bəstəkarı Zülfüqar Hacıbəyovun ailəsində anadan olub. O, əslən Şuşalıdır. İlk təhsilini Bakı Musiqi Texnikumunda alıb, lakin təhsilini davam etdirmək üçün Moskva və Leninqrada gedib. Niyazi “Xosrov və Şirin” operasının (1942), “Çitra” baletinin (1961), “Zaqatala süitəsi” (1934), “Qaytağı” (1939), “Konsert valsı”, “Rast” simfonik muğamının (1949), “Dkestra balında” opera kantatasının və ya “1920-ci ildə” kostyumunun müəllifidir. hind yazıçısı Taqorun bəstələri və digər əsərləri üzrə Niyazi Z.Hacıbəylinin “Aşıq Qərib”, Ü.Hacıbəylinin “Parça satıcısı”nın yeni variantlarını hazırlayıb, xalq mahnıları (“Xumar oldum”, “Qaragilə”, “Ay beri bax”, “Küçələrə su sepmişəm”) və “İnfomə” ilə işləyib “Şur” muğamları yazılıb.
Niyazi 1934-cü ildə “Zaqatala süitası”nı yazıb, 1944-cü ildə iki hissədən ibarət “Qəhrəmanlıq” simfonik simfoniyasını tamamlayıb. 1951-1952-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında dirijor işləmiş, SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür. Azərbaycanda milli dirijor məktəbinin formalaşması Niyazi ilə sıx bağlıdır. 1959-cu ildə ona SSRİ xalq artisti adı verilmiş, 1961-ci ildə isə S.M.Kirov adına Leninqrad Opera və Balet Teatrına baş dirijor təyin edilmişdir. SSRİ-nin ən məşhur teatrlarından birinə dirijorluq etməsi onun görkəmli musiqi sənəti xadimi olduğunu göstərir. Tanınmış sənətkarlar D.Şostakoviç, Ş.Q.Şarayev, K.Sekki, B.Tarcan, V.Dobiaş Niyazini yüksək qiymətləndirmiş, sonralar Azərbaycana qayıtmış, Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının sədri və baş dirijoru təyin edilmişdir. “Konsert valsı”, fortepiano və orkestr üçün “Konsert” klassik musiqi parçaları hesab olunur. “Təbrizim”, “Dağlar qızı”, “Vətən haqqında mahnı”, “Arzu” kimi mahnıların bəstəkarıdır. Niyazi Ə.Haqverdiyevin “Dağılan tiphaq”, C.Cabbarlının “Almas”, S.Vuqunun “Vaqif”, Korneyçukun “Polad qartal” pyeslərinə, həmçinin “Almas”, “Kəndlilər”, “Fətəli xanım” filmlərinə musiqi bəstələmişdir. Niyazi 1984-cü il avqustun 2-də Bakıda vəfat edib.
Rəşid Behbudov (1915-1989)
Rəşid Behbudov 1915-ci il dekabrın 14-də Məcid Behbudəli oğlunun ailəsində anadan olub. Əslən Şuşadandır. Uşaqlıqdan məktəb xorunda oxuyub və Rəşid 1933-cü ildə Dəmiryol Texnikumuna daxil olub.
Orduda ordu ansamblının vokalisti olub, ordudan sonra Tiflisdə estrada qrupunda oxuyub. 1943-cü ilin sonunda Ü.Hacıbəyovun operettasının motivləri əsasında çəkilmiş “Arşın mal alan” filmində baş qəhrəmanı oynamaq təklifi alır. 1945-ci ildə ekranlara çıxan film nəinki Azərbaycanda, hətta Sovet İttifaqının bütün ölkələrində tez bir zamanda şöhrət qazandı. 1946-cı ildə həmin filmdə “Əsgər” rolunu oynadığına görə Rəşid Behbudov “Stalin mükafatı”na layiq görülüb.
Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti olub. 1946-1956-cı illərdə, 1953-1960-cı illərdə isə müəyyən fasilələrlə M.F. Axundov, 1957-1959-cu illərdə isə Azərbaycan Dövlət Konsert Ansamblının təşkilatçısı və sədri olub. 1966-cı ildən musiqi, estrada, caz, balet, pantomima və digər janrları özündə birləşdirən Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrını təşkil etmiş, ömrünün sonuna qədər solist və rejissor olmuşdur.
1959-cu ildə “SSRİ xalq artisti”, 1980-ci ildə “Sosialist Əməyi Qəhrəmanı” fəxri adlarına layiq görülüb. O, müxtəlif xarici ölkələrin “Lenin ordeni”, “Qırmızı Əmək Bayrağı”, “Xalqlar Dostluğu” ordenləri və mükafatları ilə təltif edilib. Parlaq musiqiçi 9 iyun 1989-cu ildə Moskvada vəfat edib.
Əvəz Verdiyev (1916-1945)
Əvəz Verdiyev 1916-cı ildə Laçın rayonunun Quşçu kəndində anadan olub. 20 yaşında gənc işçilər məktəbində oxuyarkən Bakıya gələrək maşınqayırma zavodunda işləyir.
1940-cı ildə ordudan tərxis olunaraq Bakıya qayıdır, işini həmin zavodda davam etdirir. İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması ilə 1941-ci ilin iyununda yenidən ordu sıralarına çağırılmış, döyüşdə ağır yaralanmış, sağaldıqdan sonra yenidən cəbhəyə qayıtmışdır. O, Ukrayna və Polşanın azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə də iştirak edib.
Polşanın Staşuv şəhəri uğrunda gedən döyüşdə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə 23 sentyabr 1944-cü ildə “Sovet İttifaqı Qəhrəmanı” medalı, 2 avqust 1944-cü ildə Polşanın Staşuv şəhəri uğrunda döyüşdə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə “Qızıl ulduz”, “Lenin ordeni” ordeni ilə təltif edilmişdir. Növbəti döyüşlərdə yaralanmış və 1945-ci il mayın 1-də Boslavlıyev şəhəri Boslavlıyevdə həlak olmuşdur.
Cəmil Əhmədov
O, Cəbrayılın mərkəzində anadan olub, 1942-ci ildə hərbi xidmətə başlayıb. Hərbi məktəbi bitirdikdən sonra leytenant rütbəsi alıb, Belarusun azad edilməsi uğrunda gedən döyüşlərdə igidliklə döyüşüb.
Komandir və Quardiya leytenantı Cəmil Əhmədovun rəhbərlik etdiyi dəstə Tremla çayını keçərək digər diviziyalar gələnə qədər ordunun mövqeyini saxlamağa müvəffəq oldu. Həmin əməliyyatda qələbə qazandığına görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb. 2 aydan sonra 2 sentyabr 1944-cü ildə Polşada öldü və Varşavada sovet yaraqlılarının qəbiristanlığında dəfn edildi.
Cəlal Bərgüşad (1924-1996)
Cəlal Bərgüşad 1924-cü il iyunun 22-də Qubadlı rayonunun Qazyan kəndində anadan olub. Orta təhsilini Qubadlıda gənc fəhlə məktəbində almış, II Dünya müharibəsində iştirak etmiş, döyüşdə yaralanaraq azad edilmişdir (1943). Sonralar Qubadlı rayon daxili işlər şöbəsində VAQ sədri vəzifəsində çalışıb (1943-1946). İlk şeiri “Cənub taydan əsən meh” Qubadlıda “Avanqard” qəzetində çap olunub.
Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin jurnalistika fakültəsini bitirib. 1958-ci ildən Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində baş redaktor vəzifəsində çalışıb. Onun süjet televiziyaları əsasında “Çoban Boran”, “Göy göl”, “Suren Adamyan” kimi filmlər nümayiş etdirilir. “Torpagin etri”, “Çinar yarpagi”. Əsərləri Tehranda fars dilində “Babək” (1984), İstanbulda “Qaçaq Nəbi” türk dilində kütləvi nəşrlərdə çap olunub. Nailiyyətlərinə görə “İkinci Dünya Müharibəsi” ordeni (1986) və mükafatlarla təltif edilib. 1996-cı il iyunun 9-da vəfat edib.
Xudu Məmmədov (1927-1988)
Xudu Surxay oğlu Məmmədov 1927-ci il dekabrın 14-də Ağdam rayonunun Mərzili kəndində anadan olmuşdur. Azərbaycan alimi 1970-ci ildə “Geologiya-minerologiya elmləri doktoru” və 1973-cü ildə “Professor” adlarına layiq görülmüşdür. Xudu Məmmədov A179-da Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü seçilmişdir.
1957-ci ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyasında Qeyri-üzvi Fizika Kimya İnstitutunun kimya laboratoriyasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır.
O, bir neçə silikat birləşməsinin strukturlarını müəyyən etmiş, həmin birləşmələr və boratlar, karbonatlar, tranzistorlar arasında kristal-kimyəvi bağları aşkar etmiş, 50-dən çox üzvi liqand kompleksinin molekulyar və kristal strukturlarını qavramış və tədqiqatlarında elektroqrafiya, rentgen-spektral analiz, hidrotermal sintez kimi müxtəlif üsullardan istifadə etmişdir. O, yeni yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanmasına böyük töhfələr verib. “Şərəf” ordeni və digər medallarla təltif edilmişdir.
Xudu Məmmədov 1988-ci il oktyabrın 15-də Bakıda vəfat edib.
Valeh Bərşadlı (1927-1999)
Valeh Bərşadlı 1927-ci il iyulun 6-da Qubadlı rayonunun Eyvazlı kəndində anadan olub. 14 yaşında könüllü olaraq hərbi xidmətə gedib, 18 yaşında Bakı Zenit Artilleriya Məktəbini və Qırmızı Bayraqlı Kiyev özüyeriyən artilleriya məktəbini bitirib. 50 yaşında ilk azərbaycanlı olub, sovet ordusunda general-leytenant rütbəsi alıb.
1992-ci ildə müstəqil Azərbaycanın ilk müdafiə naziri, Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq Goranboy və Ağdərə əməliyyatlarını uğurla həyata keçirən qərargah rəisi olub.
Valeh Bərşadlı 43 il SSRİ qoşunlarında xidmət etmiş, alay komandiri vəzifəsindən Almaniya Demokratik Respublikasında yerləşən sovet ordularından birinin müavini vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. 1999-cu il mayın 15-də vəfat edib, məzarı Fəxri Xiyabandadır.
Arif Babayev (1938)
Arif İmran oğlu Babayev 1938-ci il mayın 20-də Ağdamın Sarıhacılı kəndində anadan olub. Xanəndə “Xalq artisti” (1988), “Professor” (1996), “Şöhrət” (1998) və “İstiqlal” (2008) ordenləri ilə təltif edilib. Arif Babayev Qarabağ Xanəndə məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən biridir.
Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutunu bitirmişdir (1962). 1982-ci ildə Bülbül adına Orta İxtisas Məktəbində dərs deməyə başlayıb. Daha sonra 1984-cü ildə Azərbaycan Dövlət Musiqi Akademiyasında muğam dərsləri verməyə başlayıb. O, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrına solist kimi dəvət olunmuş, Məcnun, Kərəm, (Ü.Hacıbəyov-“Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm”), Aşıq Qərib (Z.Hacıbəyov-“Aşıq Qərib”), Camalğası (”Şıx Qərib”) kimi bir çox yaddaqalan rolları ifa etmişdir.
Onun fəaliyyətində muğamlar – “Şur”, “Seygah” və “Arazbarı”, “Qarabağ şikəstəsi” tapmacaları çox xüsusi yer tutur. Xüsusilə də “Seygah” muğamını çox özünəməxsus şəkildə ifa edib.
O, 1990-cı ildə ilk “Muğam professoru” adına layiq görülüb. Xalq artisti Arif Babayev hazırda Bakı Musiqi Akademiyasının muğam kafedrasının müdiridir.
Məhəmməd Əsədov (1941-1991)
Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov 5 dekabr 1941-ci ildə Zəngilan rayonunun Baharlı kəndində anadan olub. 1958-ci ildə Zəngilan rayonunun Mnçivan şəhərindəki orta məktəbi bitirib. Həmin il Bakı Statistika Texnikumuna daxil olub. 1960-cı ildə texnikumu bitirərək Zəngilanda müfəttiş işləməyə başlayıb.1965-ci ildə S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin “Maliyyə-kredit” fakültəsinə daxil olmuşdur.1973-1975-ci illərdə Sumqayıt Şəhər Partiya Komitəsinin sənaye şöbəsinin müdiri, 1975-ci ildə Təşkilat şöbəsinin müdiri təyin edilib.1978-ci ildə Məhəmməd Əsədov Ağsu RİH-nin başçısı vəzifəsinə göndərilib.1980-ci ildə Moskva Təhlükəsizlik Akademiyasına göndərilib. 1982-ci ildə akademiyanı qırmızı diplomla bitirmiş, Azərbaycan Təhlükəsizlik Nazirliyində məsul vəzifədə çalışmışdır.1983-1986-cı illərdə Beyləqan Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi işləyib.1988-1989-cu illərdə Ağdaş rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi vəzifəsində çalışıb. 1989-1990-cı illərdə Quba rayon Partiya Komitəsində birinci katib kimi fəaliyyətini davam etdirib.
Məhəmməd Əsədov 1990-cı ilin mayında Azərbaycan Respublikasının daxili işlər naziri təyin edilib. Həmin vəzifədə işləyərkən vaxtını Qarabağda keçirib.
1990-cı il noyabrın 5-də ona general-mayor statusu verilmişdir. 1991-ci ilin noyabr ayına qədər daxili işlər naziri vəzifəsində çalışıb. Və şücaətinə görə onu müşavir təyin etdilər.
Məhəmməd Əsədov 1991-ci il noyabrın 20-də vertolyotla məmurlarla birlikdə Ağdama uçdu və vertolyot Qarakənd səmasında ermənilər tərəfindən vuruldu. Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov torpaqlarımızın bütövlüyü, millətimizin azadlığı uğrunda gedən mübarizədə vəhşicəsinə şəhid olub.
Şirin Mirzəyev (1947-1992)
Əslən Şuşanın Mirzələr kəndindən olan Şirin Mirzəyev 1947-ci il yanvarın 5-də Xankəndidə anadan olub. Nizami adına çoxmillətli orta məktəbi bitirdikdən sonra orduya yollanıb. Bir müddət Daxili Qoşunların alayında xidmət etmiş, 1967-ci ildə Leninqradda Ali Siyasi Hərbi Məktəbə daxil olmuş və hərbi məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra 1971-ci ildə İrəvana göndərilmişdir. Orada 5 il xidmət etdikdən sonra Bakıya qayıtdı. 1988-ci ildə Hərbi Siyasi Akademiyada təhsil alıb, 15 ilini Daxili Qoşunlar diviziyasında keçirib. Vətən sevgisi, xidmətə can atması onu 1991-ci ildə Ağdama getməyə vadar etdi. Məhz həmin vaxt ölkənin peşəkar döyüşçülərə ehtiyacı var idi. Bütün maneələrə və təqiblərə baxmayaraq, polkovnik-leytenant böyük çətinliklərlə respublikamızda ilk özünümüdafiə batalyonunu yaratdı. O dövr üçün çox vacib addım idi. 1992-ci ilin may ayında 3 korpusdan ibarət diviziya Ş.Mirzəyev həm hərbi komissar, həm də diviziya komandiri kimi vəzifələri uğurla yerinə yetirirdi. 1992-ci il martın 28-də Şirin Mirzəyev və onun tərəfdarlarının cəhdləri nəticəsində respublikada ilk korpus yaradıldı və ona Şirin Vəli oğlu Mirzəyev komandir seçildi. 1992-ci il iyunun 18-də Sırxavənd istiqamətində aparılan əməliyyat zamanı mina zonasında həlak olmuşdur. Ölümündən sonra ona “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir.
Şahlar Şükürov (1952-1990)
Şahlar Şükürov 1952-ci il mayın 17-də Kəlbəcərin Zülfüqarlı kəndində anadan olub. Məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutuna daxil olub. 1972-ci ildə ali təhsilini başa vuraraq hərbi xidmətə çağırılır. Ordudan tərxis olunduqdan sonra Ucar Rayon Daxili İşlər Şöbəsində işləyirdi. 1986-cı ildə Rostov Ali Polis Akademiyasını bitirib. Şahlar Zərdab rayonunda sədr müavini vəzifəsində çalışarkən böyük status alıb. O, tez-tez döyüş bölgələrinə gedir, torpaqların bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak edirdi. 1990-cı il iyulun 11-də avtomobil zənciri erməni qəsbkarlarının hücumuna məruz qalmış və Şahlar son nəfəsinə qədər vuruşmuş və qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 saylı sərəncamı ilə Şükürov Şahlar Evəz oğluna “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir. Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində dəfn edilmişdir. Zərdab rayonunda ondan sonra küçə vardır. Məktəblərdən biri isə orada Şahlar Şükürovun adınadır.
Əlif Hacıyev (1953-1992)
1953-cü il iyunun 24-də Xocalıda anadan olub. 1970-ci ildə məktəbi bitirərək Xankəndində sürücülük peşəsinə yiyələnib. 1971-ci ildə orduya çağırılıb. Minskdə hərbi xidmətdə olub. 1973-cü ildə ordudan tərxis olunaraq Xankəndi Avtonəqliyyat Müəssisəsində sürücü işləyib. 1974-1984-cü illərdə Belarusiya və Azərbaycan SSRİ-nin Qarabağ Respublikası Daxili İşlər Nazirliyində vəzifələrdə işləyib. 1976-cı ildə SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Prunze adına Orta İxtisas Polis Məktəbinə daxil olub. 1979-cu ildə məktəbi yarımçıq qoyub, 1981-ci ildə SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Akademiyasında təhsilini davam etdirib. Dağlıq Qarabağda işlədiyi müddətdə gizli millətçilik mərkəzini açmağa cəhd göstərib. Elə buna görə də guya erməni millətçisi onu ittiham edib və 10 il həbs olunub. 1987-ci ildə azadlığa buraxıldı və cəzası 6 ilə qədər azaldıldı. Sonra amnistiyaya düşdü.
1990-cı ildə A.Hacıyev Xocalıya qayıdıb və Qarabağa Milli Yardım Komitəsində Dağlıq Qarabağ Təşkilat Komitəsində fəaliyyəti ilə erməni silahlılarına qarşı mübarizəni davam etdirib. O, 1990-cı ilin dekabrında yenidən Daxili İşlər Orqanlarında olub və Xocalı aeroportunun xətti şöbəsinə təyin edilib. Eyni zamanda Xocalı aeroportunun komendantı olub. Köhnə Xocalı üzərində böyük təhlükə var idi. Əksəriyyət A.Hacıyev də bunu görüb. Nəhayət, o gün gəldi. 1992-ci il 25-də xocalılar ermənilərin kəndi tərk etmələri ilə bağlı xəbərdarlığını rədd edərək paytaxtdan kömək gözləyirdilər. Əlif və dəstəsi səhər saat 5-ə kimi rus yaraqlılarına və erməni qoşunlarına qarşı vuruşurdu. Döyüşlər qeyri-bərabər qüvvələr arasında idi. O, həmin döyüşlərdə böyük şücaət göstərərək dinc əhalini xilas edərək Ağdamın Şelli kəndi yaxınlığında təhlükəsiz yerə aparıb. Sonra geri qayıtdı və yenidən döyüşdə iştirak etdi. Döyüş rəisi avtomatın doldurucusunu dəyişdirərkən ona dəyən güllə nəticəsində dünyasını dəyişib. Əlif Qarabağda Xocalı müharibəsi zamanı şəhid olub. O, ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adına layiq görülüb.
Əliyar Əliyev (1957-1992)
Əliyar Əliyev 1957-ci il dekabrın 14-də Qubadlının Qazyan kəndində anadan olub. Azərbaycan Dövlət İdman İnstitutunu bitirib. Hərbi xidməti başa vurduqdan sonra Saransk Dövlət Universiteti onu idman üzrə mütəxəssis müəllim kimi işə dəvət edir. Orada 2 il işləyib. Atasının vəfatı ilə əlaqədar kəndə qayıdıb “Məhsul” könüllülər idman cəmiyyətinin rayon şöbəsində müəllim, məşqçi kimi fəaliyyətə başlayıb.
Qısa müddətdə rəhbərlik etdiyi qurum onu Həmkarlar İttifaqları Könüllüləri İdman İcmasının rayon şöbəsinin müdiri vəzifəsinə irəli çəkdi. Klassik güləş üzrə bir neçə dəfə Respublika, ittifaqlararası və beynəlxalq yarışların qalibi olmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə 8 nəfər Respublika və SSRİ yarışlarının çempionu olmuş, 1 nəfər isə milli olimpiya komandasına seçilmişdir.
Qarabağ müharibəsi gedəndə Əliyar Əliyev könüllü olaraq müharibəyə qoşulur. O, müharibədə təkcə döyüşçü kimi deyil, həm də hərbi işin təşkilatçısı kimi iştirak edib. Əvvəlcə məxfi xidmət komandiri vəzifəsində çalışmış, daha sonra texnika şöbəsi komandirinin müavini təyin edilmişdir. 1992-ci ildən diviziya komandiri olub. Düşmən canlı qüvvəsinin darmadağın edilməsində bir neçə dəfə şücaət göstərmişdir. Əsgər kimi onun əsas xüsusiyyəti ən ağır döyüşlərdə vuruşmaq idi. Əliyar Əliyev döyüşlərə qatılarkən onun ətrafındakı əsgərlər cəsarətlə döyüşməyə həvəsləndilər.
Onun son döyüşü 1992-ci il oktyabrın 3-də Laçından 2 kilometr aralıda olub. Diviziya komandiri Əliyar Əliyev və sürücüsü Əlisadət Ağayev qəhrəmancasına həlak olublar. Əliyar ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adına layiq görülüb.
Pəhlivan Fərzəliyev (1958-1992)
1958-ci il sentyabrın 7-də Füzuli rayonunun Qobu Dilağarda kəndində anadan olub. Həmin kənddə 8-ci sinfi bitirdikdən sonra Şuşa şəhər Kənd Təsərrüfatı Texnikumuna daxil olub. İdmanla məşğul olub, Şuşada keçirilən yarışda çempion olub. 1979-cu ildə hərbi xidmətə çağırılıb. 1986-cı ildə Orenburq Texniki Universitetini bitirib.
BTR-nin ekipaj komandiri kimi o, sərhəddəki kəndlərin mühafizəsi üçün döyüşürdü. Onun qəhrəmanlığı sayəsində Xələfşə kəndində bir erməni diviziyası və bir BTR məhv edilib. 1992-ci il aprelin 11-də onun son döyüşü baş verdi. Pəhlivan ailəli olub, 2 oğlu, bir qızı olub.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 saylı fərmanı ilə ölümündən sonra ona “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir. Füzuli rayonunun Qobi Dilağarda kəndində dəfn edilib. Bakıda bir şəhər onun adını daşıyır.
Ramiz Qəmbərov (1962-1992)
Ramiz Qəmbərov 1962-ci il iyulun 2-də Şuşada anadan olub. 1979-cu ildə Şuşa şəhər H.Hacıyev adına orta məktəbi bitirib. 1980-ci ildə hərbi xidmətə çağırılmış, 1982-ci ildə buraxılaraq Şuşaya qayıtmışdır. 1986-cı ildə Azərbaycan İnşaat Mühəndisliyi İnstitutuna daxil olub. Lakin təhsilini başa vura bilmədi. Erməni işğalçıları tərəfindən qırılan Qarabağ müharibəsi minlərlə insanı vətənin müdafiəsinə qalxmağa vadar etdi. Ramiz 1988-ci ildə milli hərəkata qoşulub. 1992-ci ildə könüllü özünümüdafiə batalyonu yaradıb və ona rəhbərlik edib. Onun taboru Şuşa şəhərinin, Kərkicahan, Kosalar, Nəbilər, Qaybalı, Malıbəyli, Quşçular, Göytala kəndlərinin müdafiəsi uğrunda gedən döyüşlərdə mərdliklə vuruşmuşdur. 1992-ci il aprelin 29-da erməni işğalçılarının Kosalar və Kərkicahan kəndlərinə hücumu zamanı onun diviziyası döyüşə başlayır və döyüşdə igid komandir yaralanır. Bir günün içində, 30 aprel 1992-ci ildə vəfat etdi.
Oqtay Güləliyev (1962-1992)
Oqtay Güləliyev 1962-ci il noyabrın 10-da Laçın rayonunun Xaçınyalı kəndində anadan olub. 1982-ci ildə məktəbi bitirdikdən sonra orduya çağırılıb. 1984-cü ildə Poltava Kooperativ İnstitutunun Bakı filialına daxil olmuşdur. O, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin gərgin dönəmində polis orqanlarında çalışıb və ermənilərə qarşı əməliyyatlarda iştirak edib. “Daşaltı” adlı əməliyyat zamanı uğursuzluqla başa çatan hərbi dəstəsi mühasirəyə düşsə də, o, həmin 80 əsgərin təhlükəsizliyini təmin edə bilib. Daha sonra Pircahan kəndi yaxınlığında ağır yaralanıb və müalicə olunmaq üçün cəbhəyə qayıdıb. Onun 1992-ci il sentyabrın 19-da Laçın dəhlizinin geri qaytarılması üzrə əməliyyat planı uğurla həyata keçirilib və Goruş-Şuşa yolu müşahidəyə götürülüb. Lakin düşmən yenidən torpaqları işğal etməyə müvəffəq olub və Oqtay Gülalıyevin qüvvələri mühasirəyə alınıb. Əsgərlərinin təhlükəsizliyinə nail olsa da, həmin döyüşlərdə qəhrəmancasına həlak oldu. Ölümündən sonra ona “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir.
Şikar Aslanov (1970-1992)
Şikar Aslanov 1970-ci il iyunun 10-da Cəbrayılın Süleymanlı kəndində anadan olub. İbtidai təhsilini burada alıb, 1987-ci ildə məktəbi bitirib. 1988-ci ildə Sovet hərbi xidmətinə çağırılıb. 1990-cı ildə Vətənə qayıdıb və Daxili İşlər Nazirliyinin patrul xidmətinə qəbul olunub. Erməni təcavüzkarları ölkəmizi işğal etməyə başlayanda Şikar cəbhəyə yollanıb.
1992-ci ildə Xocavənddə gedən döyüşlərdə düşmənin atəş nöqtələrini peşəkarcasına söndürüb.
1992-ci il iyulun 2-də əməliyyat zamanı snayper gülləsinə tuş gəlsə də, xəstəxanaya çatdırılsa da, onun həyatını xilas etmək mümkün olmayıb və ölkəmizin igid əsgəri həlak olub. O subay idi.
Şikar Süleymanlı kəndində dəfn edilib.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 oktyabr 1992-ci il tarixli 264 saylı sərəncamı ilə Aslanov Şikar Davud oğlu ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir.
