Mədəniyyət

Hər bir Azərbaycanlı üçün İrəvan şəhəri qədim Bakı, Gəncə, Şəki, Dərbənd, Naxçıvan, Təbriz, Ərdəbil şəhərləri qədər əziz və doğma bir şəhərdir. Müxtəlif dövrlərdə İrəvan ərazisi Urartu, Sasanilər, Ərəb xilafətləri, Sacilər, Şəddadilər, Səlcuqlar, Eldənizlər, İlxanilər, Teymurilər, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlar, Çar Rusiyası dövlətlərinin tərkibində olmuşdur. Yalnız 1918-ci ildə Cənubi Qafqazda ilk Ermənistan dövləti qurulduqdan sonra İrəvan şəhəri Ermənistanın paytaxtı oldu.

İrəvan şəhəri Ağrı vadisinin şimal-qərb hissəsində 40°08′ şimal enliyi və 44°10′ şərq uzunluğunda yerləşir. Dəniz səviyyəsindən təxminən 900-1000 metr yüksəklikdə yerləşən İrəvan şəhəri hər iki tərəfdən bağlarla əhatə olunub.

Orta əsrlərə aid yazılı mənbələrdə qədimdən bəri yalnız Azərbaycan türklərinin yaşadığı bu şəhərin adı Rəvan, İrəvan və ya İrivan kimi qeyd olunub. XIX əsrin əvvəllərində Rus qoşunlarının işğalından sonra şəhərin adı Erivan kimi yazılıb, XX əsrdə isə ilk dəfə Ermənistan dövlətinin paytaxtına çevrildikdən sonra Yerevan adlandırılıb. Erməni tarixçiləri isə şəhərin adını (indiki Yerevan) Urartu çarı I Argişti dövründə (e.ə. 782-ci ildə) tikilmiş Erebuni qalasının (İrpuni) adı ilə əlaqələndirməyə çalışırlar. Erebuni qalası yalnız hərbi məqsədlər üçün tikilib və ətrafında heç vaxt şəhər infrastrukturu formalaşmayıb.

Urartuların ermənilərlə heç bir əlaqəsi olmadığı üçün qədim İrəvan şəhərinin də indiki İrəvan şəhəri ilə nə məkan, nə də tarixi əlaqəsi yoxdur. 1950-ci illərdə arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş Erebuni qalası ilə orta əsrlərdə şəhər kimi formalaşmış İrəvan yaşayış məntəqəsi arasında əhəmiyyətli bir zaman məsafəsi var idi. Yalnız XX əsrin ikinci yarısında Erebuni qalasının yerləşdiyi Qanlıtəpə ərazisi şəhərətrafı əraziyə birləşdirildi. Tapılmış mixi yazılar və Urartu dövrünə aid məlumatlara əsasən müəyyən edilmişdir ki, Ağrı vadisi (Araz çayının sol sahili və Arpaçay çayının a