The Pakistani Dispatch News Desk (DND) has published an article by analyst Shazia Cheema headlined “May 28 and Azerbaijan: Freedom goes through river of blood”.
Məqalədə deyilir: “Mən həmişə dilçilik, semiotika və kommunikasiya fəlsəfəsi tələbəsi olmuşam, ona görə də başa düşürəm ki, milli kimliyin qorunması uğrunda mübarizə, şifahi dildən tam formalaşmış dilə keçid yolunda mühüm rol oynayır.
Mənə keçmiş Sovet İttifaqının idarəetmə mexanizmi haqqında ümumi məlumat var idi, lakin Kommunist dövrü və onun tabeçiliyində olan regionların milli kimliklərini necə silməyə çalışdığı haqqında biliklərim çox qeyri-müəyyən idi. Mən bu sualın cavabını, keçmiş Sovet İttifaqı respublikalarının dilləri və mədəniyyətlərinə olan marağım Ukrayna, Azərbaycan, Macarıstan, Çex Respublikası və keçmiş Şərq Blokundan olan daha çox dostlarla tanışlıq və təhsil vasitəsilə artdıqda tapdım. Mən güclü hiss edirəm ki, bu millətlərin müqavimət səviyyəsi çox yüksək idi və ona görə də onlar keçmiş Sovet İttifaqının ekstremal təzyiqi və tabeçiliyi altında yaşamağı bacardılar. Mən Mərkəzi və Şərqi Avropanı “Müqavimət Torpağı” adlandıra bilərəm.
28 May Azərbaycanlılar tərəfindən Respublika Günü kimi qeyd olunur, çünki onlar ilk Respublikalarını 28 May 1918-ci ildə qurdular. Baxmayaraq ki, bu Respublika qısa ömürlü oldu və Sovet qüvvələri 28 Aprel 1920-ci ildə Azərbaycanı işğal etdi, bu dövr bugünkü Müstəqil Azərbaycanın əsasını qoydu.
İnkişaf müşahidəçisi və yazıçı Ağa İqrar Harun “28 May 1918-ci il Azərbaycanın Müstəqilliyinin toxumu idi” adlı akademik məqaləsində dedi ki, Azərbaycanlılar müstəqil dövlət uğrunda mübarizələrini heç vaxt dayandırmadılar, baxmayaraq ki, tarix boyu müstəqillik gününü qazanana qədər övladlarının qanını verməli oldular.
Harun yazır: “SSRİ-nin zalım hökmranlığı altında hər bir Azərbaycanlının ürəyində müstəqil dövlət odu yanırdı. Azərbaycanlılar Rusiya çarının ölümündən sonra müstəqillik qazanmaq fürsəti tapdılar. Bakıdan başlayan milli hərəkat Azərbaycanlılar üçün müstəqil dövlət yaratmaq uğrunda mübarizə apardı. 28 May 1918-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən Azərbaycan Demokratik Respublikası (ADR) elan edildi. ADR qısa ömürlü oldu və Sovet İttifaqı 28 Aprel 1920-ci ildə Azərbaycanı işğal etdi, lakin müstəqillik arzusu məğlub edilə bilmədi.
Çex Respublikasında olduğu kimi, Azərbaycan yazıçıları, şairləri, akademikləri və gəncləri Sovet hökmranlığına qarşı etirazlarını ifadə etməyə davam etdilər və Berlin divarının dağılması Azərbaycanlılara müstəqilliyin uzaq olmadığına ümid verdi. 30 Avqust 1991-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (Azərbaycan SSR) müstəqilliyini elan etdi və SSR-in qərarı 1991-ci il dekabr ayında keçirilən ümumxalq referendumunda təsdiq edildi və həmin ayın 26-da keçmiş Sovet İttifaqı rəsmi olaraq mövcudluğunu dayandırdı.
Baxmayaraq ki, Azərbaycan Demokratik Respublikası cəmi 23 ay yaşadı, lakin bugünkü Azərbaycan üçün sekulyar əsas qoydu.
Unutmamalıyıq ki, ADR-in nailiyyətləri 30 Mart – 2 Aprel 1918-ci il tarixlərində ermənilər tərəfindən qətliam edilən, o cümlədən qadın və uşaqlar da daxil olmaqla 12.000 Azərbaycanlının qanı bahasına mümkün oldu. Bu dəhşətli hadisə tarixdə “Mart soyqırımı” kimi xatırlanır.
Jurnalist və yazıçı Vüqar Seyidov məqalələrindən birində qeyd edir ki, Bolşeviklərin qələbəsi (1917-ci il Sovet İnqilabı) ilə erməni millətçiləri Bolşevizm bayrağı altında öz planlarını həyata keçirmək üçün işə başladılar. 1918-ci ildə Rusiya Bolşeviklərinin lideri Vladimir Lenin etnik erməni Stepan Şaumyanı Qafqazın Fövqəladə Komissarı təyin etdi. O vaxta qədər Bolşeviklər artıq hakimiyyəti ələ keçirmişdilər və Rusiya Bolşevikləri ilə ermənilər 1918-ci il Mart soyqırımında əməkdaşlıq etdilər.
Müstəqillik tarixi həmişə qanla yazılıb, bugünkü Müstəqil Azərbaycanın tarixi də belədir. Azərbaycanın son müstəqilliyi də qan çayından keçdi və Azərbaycan 19 Yanvar 1990-cı ildə işğal edildi; demək olar ki, eyni şəkildə Çexlər 1968-ci il Avqustunda Praqa Baharı ilə nəticələnən hadisələrlə üzləşdilər.
26.000-dən çox Sovet əsgəri Bakı və Azərbaycanın digər bölgələrində “Zərbə” (Udar) adlı əməliyyata başladı, eyni şəkildə Sovet qoşunları 21 Avqust 1968-ci ildə Çexoslovakiyada etmişdi. İkisi arasındakı yeganə fərq zaman fərqidir. Çexlər 1968-ci il işğalından sonra müstəqillik qazanmaq üçün təxminən 11 il gözləməli oldular, Azərbaycanlılar isə cəmi 11 ay gözlədilər və həmin ilin dekabr ayında müstəqillik qazandılar.
Azərbaycanın müstəqilliyindən əvvəlki və ya Praqa Baharından sonrakı hadisələrə baxsanız, yeganə qorunan xatirələr ağrı və çarəsizlikdir.
Çexlər incəsənət və teatr kimi daha yüngül silah növlərini seçdilər, Azərbaycanlılar isə qədim müharibəyə inandılar, lakin hər iki halda əsas mesaj israr və müqavimətdir.
Azərbaycanlıların israr və müqaviməti yalnız bir neçə ay əvvəl nümayiş etdirildi, onların vətəninin bir hissəsi olan Dağlıq Qarabağ Ermənistanın qanunsuz işğalından ana torpağa olan sevgi gücü ilə azad edildi. Mina yaraları ilə yaralanmış və dağıntılar içində qanayan tarix yenə də sübut etdi ki, kinli düşmənlər Azərbaycanlıların şücaətini torpaqlarını geri qaytarmaq üçün aktiv minlər üzərində addım atmaqdan saxlayıb.
Millətlər bir gecədə qurulmur. Milli konsensus siyasi liderlik, siyasi blokda harmoniya və aydın, əhatəli və əldə edilə bilən gündəmin yol xəritəsi kimi mövcud olmasını tələb edir.
Azərbaycanın siyasi sistemi sülh və rahatlıq vasitəsilə davamlılığa inanır. Rahatlıq və etiqadlararası harmoniyanın təbliği Prezidentdən tutmuş nazirlərə və səfirlərə qədər hər kəs üçün mənəvi kompas hesab olunur; hamı bilir ki, gələcək nəsillərin gələcəyi yalnız öz torpağını və xarici və daxili maraqlarını qorumaqla təmin edilə bilər.
Liderliyin davamlılığı eyni irsə və birgəyaşamağa əsaslanır. Bu günün lideri Prezident İlham Əliyev Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi zamanı silahlı qüvvələri ilə birlikdə cəbhə xəttində duraraq bu qəhrəmanlıq irsini fiziki olaraq nümayiş etdirdi.
Mən İslamabaddakı Azərbaycan səfirliyində Səfir Əli Əlizadə ilə görüşüm zamanı yuxarı səviyyəli inam və əməkdaşlığı müşahidə etdim. O, vurğuladı ki, azad edilən torpaqlar xarici dəstək olsun ya da olmasın yenidən qurulacaq, həyat bu xarabalığa qaytarılacaq və bütün siyasi rejim və qurumlar eyni fikirdədir.”
Müəllif Şaziya Çima milli və beynəlxalq media orqanları üçün yazan təhlilçidir. O, DND Düşüncə Mərkəzinə rəhbərlik edir. O, Danimarkanın Aarhus Universitetində Kognitiv Semiotika üzrə magistr dərəcəsinə malikdir və hal-hazırda Çexiyanın Çarlz Universitetində Semiotika və Kommunikasiya Fəlsəfəsi üzrə PhD tələbəsidir.